Prof. Dr. Namık Şahin
Ortopedi ve Travmatoloji 

İyileşme süresi kemiğe giden kan akışı, kemiğin yakınındaki kas ve doku miktarı, kırığın ne kadar kötü olduğu, hastanın yaşı ve genel sağlık durumu gibi birçok faktöre bağlıdır. Bazen sigara veya diyabet gibi önemsiz olduğunu düşündüğünüz etkenler bile kemik iyileşmesini etkileyebilir. Çoğu kırığın üzerinde yürünebilecek noktaya gelecek kadar iyileşmesi 8 ila 12 hafta sürer. Kemiğin bazı bölgeleri daha yavaş iyileşir. Bu genellikle bu bölgelere giden kan akışının zayıf olmasından kaynaklanır. El bileği ve ayaktaki bazı kemikler ve kaval kemiği (tibia) daha yavaş iyileşen kemiklerdendir.

Bir bağ, bir kemiği başka bir kemiğe bağlar. Bağların iyileşmesi birkaç ay sürebilir; kırık kemiklerden daha yavaş iyileşirler. Bunun nedeni, bağa nispeten zayıf kan akışıdır. Her bağ farklıdır ve bazıları asla tamamen iyileşmeyebilir.

Bir sinir yaralanmasının ne zaman iyileşeceğini söylemek zordur. Bazı sinirler iyileşirken bazıları iyileşmez; bu, sinire ve ne kadar ciddi şekilde yaralandığına bağlıdır. Omurilik genellikle iyileşmez. Tamamen kesilmiş, ciddi şekilde sıkışmış veya ezilmiş sinirler asla tam olarak iyileşmeyebilir. Sinirin iyileşmeye başlaması bir aya kadar sürebilir ve birçok sinirin tamamen iyileşmesi aylar hatta yıllar alır. Sinirler çok yavaş iyileşir. Sinirin ilk iyileşen liflerinden bazıları ağrı lifleri olduğundan, bu durum ağrılı olabilir. Ancak karıncalanma hissi de iyi bir işaret olarak görülebilir. Bu, bir şeyin iyileşmeye çalıştığı anlamına gelir. Bazen sinirin iyileşip iyileşmediğini görmek için sinir iletim (ölçüm) çalışmaları yapmak gerekebilir.

Yarada enfeksiyon şüphesi durumunda hemen doktorunuza başvurun. Ameliyat yerindeki kızarıklık, şişlik ya da akıntı bir enfeksiyonun başladığını gösterebilir. Bu durumda ameliyat gerekebilir. Antibiyotikler enfeksiyonla mücadeleye yardımcı olabilir. Bazen antibiyotikler kesildikten sonra enfeksiyon tekrarlayabilir. Mümkün olduğunca, kullandığınız antibiyotiklerin adlarını, ne kadar süredir kullandığınızı ve mümkünse kültür sonuçlarınızı takip edin.

Bu durumu en iyi doktorunuz değerlendirebilir. Bazı kırıklar diğerlerinden daha yavaş iyileşir. Bu, tedavinizin yanlış veya uygunsuz olduğu anlamına gelmez. Bazen iyileşmeyi röntgenle değerlendirmek zor olabilir, bu nedenle doktorun klinik muayene de yapması gerekir. Doktorunuza kırığınızın nasıl iyileştiğini sorabilirsiniz. Yavaş iyileşiyorsa, iyileşme sürecine yardımcı olmak için yapabileceğiniz bir şey olup olmadığını sorun. Yardımcı olabilecek bazı şeyler arasında beslenmenizi veya vitamin seviyelerinizi ayarlamak veya sahip olabileceğiniz diğer tıbbi sorunları ele almak yer alır. Bazen kırık bölgesine kemik grefti yerleştirmek için başka bir ameliyata ihtiyaç duyulabilir. Bu, yüksek enerjili yaralanmalarda ve uzun kemiklerin kırılmasında daha sık gözükür. Ayrıca bazı tıbbi rahatsızlıklarda ve sigara içenlerde de kaynamada sorunlar yaşanabilir.

Kırık kemikler ameliyat gerektiğinde genellikle bir ortopedi cerrahı tarafından onarılır ve vida ve metal plakalar gibi donanımlarla sabitlenir. Bu durumda, yarayı korumak veya yumuşak dokunun birkaç hafta "dinlenmesini" sağlamak için alçı, atel veya destek kullanılabilir. Bazı kırıklar sadece alçı ile tedavi edilir ve kemik yeterince iyileşene ve alçıya ihtiyaç kalmayana kadar alçıda kalması gerekir. Alçı veya botta geçireceğiniz süre yaralanmaya ve hastaya göre değişir ve en iyi tahmini doktorunuz verecektir.

Genel olarak, eğer acil bir durum yoksa, alçı veya atel doktorunuz dışında kimse tarafından çıkarılmamalıdır. Bunları kendiniz kesmemelisiniz, çünkü kendinize zarar verebilir veya yaralanmanızı daha da kötüleştirebilirsiniz. Ayrıca, alçı veya atelinizin içine bir şey sokmayın. Kaşıntıyı kaşımaya çalışmak cildinize zarar verebilir ve yaranızda enfeksiyona veya başka sorunlara yol açabilir. Atel veya alçınız sizi rahatsız ediyorsa, en kısa sürede doktorunuzu arayın. Bazen botlar veya ateller fizik tedavi, hareket aktiviteleri, uyku veya banyo sırasında çıkarılabilir. Doktorunuza bunun uygun olup olmadığını sormalısınız.

Islak bir alçı bile yaralanmayı desteklemede etkili olabilir. Bu nedenle ıslanmış alçıyı kendi başınıza veya yardım alarak çıkarmaya çalışmayın. Yeni bir alçı için doktorunuza başvurun. Bazen kırığın durumunu değerlendirmek için röntgen çekilmesi gerekebilir. Kendi başınıza kurutmaya çalışmak için saç kurutma makinesi kullanmayın. Bu, ciltte yanıklara neden olabilir. Alçı veya yara ile ilgili endişeleriniz varsa her zaman ortopedi doktorunuzu arayın.

Değerlendirme için mutlaka doktorunuza veya tedavi olduğunuz hastaneye ulaşmalısınız.

Değerlendirme için mutlaka doktorunuza ulaşmalısınız. Ya da değerlendirme için en yakın acil servisinize gidebilirsiniz. Acil servis, doktorunuzla veya size yardımcı olabilecek başka bir cerrahla iletişime geçebilir.

Neredeyse her ameliyat edilen kırık hastanın iki yaralanması vardır. İlki, yaralanmaya neden olan olaydan kaynaklanır. İkincisi ise ilk yaralanmayı düzeltmek için yapılan ameliyattan kaynaklanır. Şişlik, yaralanma ve iyileşme sürecinin doğal bir parçasıdır. Ayak ve ayak bileğindeki şişliklerin geçmesi genellikle aylar alır, çünkü yer çekimi sıvıyı bacaklara doğru çeker. Bazen tamamen geçmez. Basit bir kırık bile sadece kemik yaralanması değildir; kemiğin etrafındaki yumuşak doku da yaralanır. Yaralı uzvunuzdaki sıvı kanallarının iyileşmesi, yumuşak doku onarımının ve sıvının normalde kalbe geri döndüğü yolların iyileşmesini beklemeyi gerektirir. Her iki bacağınızda da şişlik varsa, başka tıbbi sorunlardan kaynaklanıyor olabilir. Şişlik ağrılı, artan karakterde ve sıra dışı ise mutlaka doktorunuza başvurun.

Her yaralanma kanamaya neden olur. Vücudunuz yaralanma bölgesindeki kanı parçaladıkça çeşitli renklere bürünür. Esasen, tamamen iyileşmesi aylar sürebilen bir çürüktür. Yer çekimi, bu renk değişikliklerinin kol ve bacak boyunca, yaralanma omuzda veya kalçada olsa bile, ayak parmaklarına veya parmak uçlarına kadar yayılmasına neden olabilir.

Yaralanma veya ameliyattan sonra, yaralanma veya ameliyat bölgesinde iltihaplanma veya şişlik nedeniyle garip hisler yaygındır. Bazı cerrahi kesiler veya hatta yaralanmanın kendisi cilde giden sinirleri kesebilir veya zarar verebilir. Bu, kesi çevresinde bir miktar uyuşukluğa neden olabilir ve bu değişiklikler bazen kalıcı olabilir. Ameliyattan sonra normal hissiniz olduğunu düşünüyorsanız, ancak durum kötüye gidiyorsa, en kısa sürede cerrahınızla iletişime geçmelisiniz. Bu, çok fazla şişlik olduğu veya bandajın çok sıkı olduğu anlamına gelebilir. Cerrahınıza ulaşamıyorsanız, bunun değerlendirilmesi için acil servise gitmeniz gerekebilir.

Yaralanmalar belirli bir hızda iyileşir. Doktorunuz, iyileşmeniz için size genel bir zaman çizelgesi verebilir. Hızlı iyileştiğinizi düşündüğünüz için belirli aktivitelere daha hızlı dönmeyi beklemeyin. İyileşmeyi hızlandıracak mucizevi ilaçlar veya şifalı bitkiler yoktur. İyileşmeyi kesinlikle büyük ölçüde yavaşlatan birkaç şey vardır; bunlardan biri de sigara içmektir. Yapabileceğiniz en iyi şey doktorunuzun talimatlarına uymaktır.

Bir yaralanmadan sonra ağrı nedeniyle (özellikle başka dikkat dağıtıcı bir şey olmadığında geceleri) veya yaralanmanızı düşünmeden duramadığınız için uyumak zor olabilir. Uykunuzu iyileştirmek için bazı faydalı ipuçları şunlardır:

Yatağa girip uyanmak için bir rutin oluşturun ve hafta boyunca buna sadık kalın.

Uyuyamıyorsanız, yaklaşık 20 dakika sonra yataktan kalkın ve uyuyabileceğinizi düşünene kadar geri dönmeyin. Gün içinde şekerleme yapmayın.

Buz veya ısı ağrınızı azaltabilir. Buz, ameliyattan hemen sonra yardımcı olur.

Kafein ve alkol gibi uyarıcıları sınırlayın.

Yatmadan önce TV, bilgisayar ekranları veya telefonunuz gibi uyarıcı ışık kaynaklarından kaçının.

Uyku ilaçları her zaman çözüm değildir. Uyanmayı zorlaştırır ve istenmeyen yan etkilere neden olabilir. Bunlar aile hekiminizle görüşülmelidir. Uyku apnesi gibi bazı tıbbi durumlar da uykunuzu etkileyebilir.

Tedavi eden doktorunuzdan izin almadan kırık kemiğinize yüklenmeyin. Ağrınızın olmaması, yapmamanız tavsiye edilen bir şeyi yapmanıza neden olmasın. Bazı yaralanmaların, yürüme ne yüklenmeye izin verecek kadar iyileşmesi uzun zaman alır. Doktorunuzun talimatlarına uymaya çalışın.

Genellikle, kesilerinizin ve yaralarınızın bir fizik tedavi programına başlamadan önce iyileşmesi gerekir. Yaralanmalar, kırıklar, ateller ve alçılar sertliğe neden olabilir. Çoğu zaman, kemikler tamamen iyileşmeden önce koltuk değneklerini veya diğer cihazları nasıl kullanacağınızı ve hareket kabiliyetinizi nasıl geri kazanacağınızı göstermek için fizik tedaviye ihtiyaç duyulur. Terapi bazen size nasıl hareket edeceğinizi ve/veya günlük aktivitelerinizi nasıl yapacağınızı öğretmek için kullanılır. Bu durumda ameliyattan hemen sonra başlanabilir. Herhangi bir iş veya egzersiz aktivitesine başlamadan önce mutlaka doktorunuza danışın.

Hastanede yatakta bir süre hareketsiz kaldıktan sonra bu hisler yaygın olabilir. Ancak, akciğerlere kan pıhtısı atması gibi daha önemli bir durumun da işareti olabilirler. Değerlendirme için hemen hastaneye müracaat edilmelidir.

İyileşme sürecinin en zor kısımlarından biri ne bekleyeceğinizi bilememektir. Bunu doktorunuzla ayrıntılı konuşmalısınız. Bazen yürüme eskisi gibi olmayacaktır; bazen de bu durumun belli olması bir yıla kadar sürebilir.

Bu, yaptığınız işin türüne ve yaralanmalarınıza bağlıdır. Ayakta durmanız, bir şey kaldırmanız veya tekrarlayan aktiviteler yapmanız gereken işler genellikle kemiklerinizin tamamen iyileşmesini ve tüm gücünüze ve hareket açıklığınıza kavuşmanızı gerektirir. Masa başı bir işe veya evden çalışmanıza daha erken dönebilirsiniz. Sınırlamalarınızı, işe ne zaman ve hangi kapasitede dönebileceğinizi belirlemek için lütfen tedavi eden doktorunuzla işiniz hakkında konuşun.

Araba kullanmanın ne zaman "güvenli" olduğu sorusu karmaşık bir konudur ve hastaya göre değişir. Aşağıda, çok kabaca bir kılavuz görevi görebilecek bazı genel bilgiler bulunmaktadır. Lütfen bu konuyu doktorunuzla görüşmenin her zaman en iyisi olduğunu unutmayın.

Tepki süresi, karar verme, direksiyonu hareket ettirebilme ve pedallara basabilme becerisi, güvenli araç kullanma becerinizi belirleyen faktörlerden birkaçıdır. Tepki sürenizi değiştirebilecek herhangi bir narkotik (opioid) veya başka ilaç kullanıyor olmamalısınız. Bazı ilaçlar uyuşukluğa ve karar verme bozukluğuna neden olur ve araç kullanımıyla birleştirilemez. Ayak pedalını kullanabilmek için bacağınıza ağırlık verebilmeniz gerekir. Alçı, atel veya destekler, hareketi kısıtlayarak güvenli araç kullanımını engelleyebilir. Kolunuzu veya bacağınızı hareket ettirirken oluşan ağrı da tepki verme yeteneğinizi sınırlayabilir. Bu faktörlerden herhangi biri nedeniyle yeterince hızlı tepki veremiyorsanız, araç kullanmak güvenli değildir. İyileşmeniz aylar sürebilir. Bazı çalışmalar, kendinizi normal hissetseniz bile, tepki sürenizin güvenli araç kullanmanızı engelleyecek kadar etkilenebileceğini göstermektedir. Bir kaza geçirirseniz ve yaralanmanızın hareketinizi, tepki sürenizi veya karar verme yeteneğinizi kısıtladığı düşünülürse, yetkililer yola uygun şekilde tepki veremediğinizi ve bunun sizin hatanız olduğunu söyleyebilir.

Ağrı çekmeden bir veya iki bacağınıza tam olarak ağırlık verebilme yeteneği, fiziksel aktivitelere devam etme yeteneğinizi etkiler. Kollarınızdaki veya bacaklarınızdaki ateller veya alçılar, egzersiz yapma veya ekipmanları güvenli bir şekilde kullanma yeteneğinizi sınırlayabilir. İyileşme sürecinde mümkün olduğunca aktif kalmak önemli olmakla birlikte, doktorunuzun sizinle konuştuğu kısıtlamalara uymanız da önemlidir. Bu, alışkın olduğunuzdan farklı egzersizler yapmanız anlamına gelebilir.

Sakatlığınızdan sonra aktivitelere yeniden başladığınızda kaslarınızın, tendonlarınızın ve bağlarınızın daha zayıf olacağının farkında olmanız da önemlidir. Eskisi kadar ağırlık kaldıramayacak veya eskisi kadar uzun süre aktivite yapamayacaksınız. Sakatlanmadan önceki gücünüze ve dayanıklılığınıza yavaş yavaş kavuşmanız önemlidir. Ayrıca, önce düşük etkili aktivitelerle başlamanız akıllıca olabilir; örneğin, koşu bandında koşmadan önce güç kazanmak için eliptik bisiklet veya sabit bisiklet kullanmak gibi.

Bu çok yaygın bir sorudur ve doktorlarınızla cinsellik hakkında konuşmaktan utanmamalısınız. Cevap, özel sakatlıklarınıza, kısıtlamalarınıza ve genel sağlığınıza bağlıdır. Bu konuyu doğrudan cerrahınıza sorun.

Kırık kemiklerin, tendon, kas, bağ veya eklem yaralanmalarının tedavisi ameliyat gerektirebilir. Özellikle kas, tendon, bağ, eklem ve kemikler üzerinde çalışan cerrahlara ortopedik cerrah denir. Ortopedik cerrahlar, omurga, tümörler, el, üst ekstremite, pediatri (çocuk), ayak ve ayak bileği, kalça ve diz total eklem protezleri veya spor hekimliği gibi belirli alanlarda uzmanlaşabilirler.

Ortopedik cerrahlar, genel cerrahlardan farklıdır. Genel cerrahlar genellikle mide, böbrek veya bağırsak gibi iç organları ameliyat ederler.

Ortopedik travma cerrahı, travma sonucu oluşan kas ve kemik yaralanmaları konusunda eğitimlidir. Travmatik yaralanmalar, motorlu taşıt ve motosiklet çarpışmaları, düşmeler, silah yaralanmaları, endüstriyel kazalar vb. dahil olmak üzere birçok şekilde meydana gelebilir. Ortopedik travma cerrahları, pelvis ve kalça eklemi yaralanmalarının tedavisi konusunda diğer ortopedik uzmanlık alanlarına göre daha fazla eğitime sahiptir.

Yumuşak doku genellikle deri, kas, tendon ve bağları ifade eder. Bunlar kemikleri çevreleyen veya onlara bağlanan yapılardır. Kemiğin önemli amaçlarından biri, yumuşak dokuyu vücudunuzu hareket ettirecek şekilde doğru yerde tutmaktır.

Dedektörün hassasiyetine bağlı olarak çalıştırabilir veya çalıştırmayabilirsiniz. Dedektörlerden geçmeden önce güvenliğe vücudunuzda metal olduğunu söyleyebilirsiniz. Ne söylerseniz söyleyin, yara izlerinizi görmek isteyebilir veya daha kapsamlı bir arama yapabilirler. Doktorunuzun güvenlikten daha kolay geçmeniz için size verebileceği hiçbir şey yoktur. Birçok kişi diz ve kalça protezi yaptırmış olmasına rağmen sorunsuz seyahat edebilir. Travma kaynaklı donanım, total diz veya kalça protezinden çok farklı değildir.

İmplantlar paslanmaz çelik, titanyum veya diğer alaşımlardan yapılır. Bu malzemelerin çoğu metal dedektörlerini etkinleştirmez. Konumlarına, implantasyon süresine ve tarayıcının hassasiyetine bağlı olarak, bazı implantlar metal dedektörünü asla tetiklemez.

Uçuş ve kan pıhtısı olasılığı hakkında doktorunuzla görüşmelisiniz. Uzun uçuşlarda pıhtı oluşumunu önlemek için bir ilaç önerebilirler. Uçuş sırasında ayak bileklerinizi ve dizlerinizi hareket ettirmeniz ve (güvenli olduğunda) ara sıra koridorda yürümeniz iyi bir fikirdir. Özellikle uzun bir uçuşsa, tüm uçuş boyunca tek bir pozisyonda kalmamanız önemlidir.